Pinturas, cartazes
1.Jan Matejko: Poczet królów i książąt polskich, portrety: Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta, http://www.malarze.com/plartysta.php?id=225
2. Portret Bony Sforzy http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=43268&show_nav=true
.jpg)
3. Ratusz w Zamościu https://zabytek.pl/pl/obiekty/zamosc-ratusz
4. Jan Matejko: Astronom Kopernik czyli rozmowa z Bogiem,
https://pl.wikipedia.org/wiki/Astronom_Kopernik,_czyli_rozmowa_z_Bogiem
5. Matejko Jan, Konstytucja 3 maja 1791 r., https://dzieje.pl/galerie/obrazy-jana-matejki
6. Matejko Jan, Rejtan. Upadek Polski, https://dzieje.pl/galerie/obrazy-janamatejki
7. Styka Jan, Wojciech Kossak, Panorama racławicka, https://www.panoramaraclawicka.pl/
Teksty źródłowe
1. Paweł Jasienica Polska Jagiellonów, Warszawa 1979, s. 361
Bona wszechstronnie dbała o ich kulturę, wprowadzała nowe rodzaje upraw, a jednocześnie budowała kościoły, osadzała przy nich proboszczów, w osiedlach troszczyła się o higienę. Polecała domy stawiać „pod sznur”, a nie jak kto chce, systematycznie sprawdzać czystość, opracowywać i przedkładać sobie projekty upiększania i rozszerzania miast.
2. Przystanek Kraków: Bona Sforza- najsłynniejsza Włoszka na Wawelu
Z drugiej strony Bona była dobrze wykształcona (…). Dobrze zarządzała i gospodarzyła, była oszczędna, powiększała dochody z dóbr królewskich, dbała o kulturę, wysyłała młodzież na studia zagraniczne, była na bieżąco ze współczesną modą i twórczością artystyczną. Mówi się, że przywiozła ze swoich stron rodzinnych „włoszczyznę”, czyli pomidory, kalafiory, marchew, sałatę, kapustę, szpinak i inne warzywa, bez których dzisiaj nie sposób wyobrazić sobie polskiej kuchni (…). Zapewne jednak dzięki królowej i jej dworowi następowało to szybciej i skuteczniej. Dotyczyło to również makaronów i potraw korzennych.
3. Paweł Jasienica Polska Jagiellonów, Warszawa 1979, s.378
Zygmunt August założył pierwszą w Wilnie galerię obrazów, na którą grosza nie szczędził. Dla artystów król miał hojną rękę. Od niego też pochodził najstarszy wileński księgozbiór (…) Zygmunt August i wznosił liczne kościoły katolickie, zakładał przy nich szkoły.
4. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Zygmunt-II-August;4002612.html : Kolekcjoner arrasów, twórca bezcennej biblioteki (ok. 3,5 tysięcy tomów), miłośnik muzyki, mecenas pisarzy, nie rozwinął jednak swego dworu w promieniujący szerzej ośrodek kultury; wynikało to z wędrownego (między Litwą a Polską) i samotniczego trybu życia (…). Sarkofag Zygmunta II Augusta znajduje się w katedrze wawelskiej (Kaplica Zygmuntowska)
5. R. Szczygieł Jak powstał Zamość?, Mówią wieki nr 2 1981
Przywilej lokacyjny Zamościa został wystawiony 10 kwietnia 1580 roku (…). Pomysłodawcą i fundatorem nowego ośrodka miejskiego był Jan Zamoyski, najwybitniejszy polski mąż stanu przełomu XVI i XVII wieku, (…), zaś głównym projektantem i faktycznym budowniczym znakomity architekt włoski Bernardo Morando. Miejsce lokacji Zamościa zostało wybrane nieprzypadkowo. Zamoyski uznał, że nowopowstałe miasto przyspieszy rozwój gospodarczy terenów Roztocza oraz będzie stanowić centrum jego dóbr (…). Dla wzrostu handlu i rzemiosła Zamoyski sprowadził do swego miasta licznych kupców i rzemieślników (…), którzy prowadzili zyskowny handel ze Wschodem. Od samego początku miasto miało być wizytówką potęgi rodu Zamoyskich, dlatego też został wzniesiony pałac i potężne nowoczesne fortyfikacje, czyniące z miasta jedną z najpotężniejszych twierdz Rzeczypospolitej, której nie potrafiły zdobyć wojska Chmielnickiego, ani Szwedzi w czasie potopu. Przechadzając się po zamojskiej starówce, można podziwiać osobliwy urok renesansowego miasta, będącego być może najdoskonalszym i najtrwalszym dziełem genialnego kanclerza.
6. Mikołaj Kopernik O obrotach sfer niebieskich (Źródło: M. Kopernik, O obrotach sfer niebieskich , tłum. M. Brożek, Warszawa 1953, s. 45–49.): Dostatecznie jasno, Ojcze Święty [papież Paweł III], zdaję sobie sprawę z tego, że znajdą się ludzie, którzy gdy tylko posłyszą, iż w tych moich księgach […]przypisuję jakieś ruchy kuli ziemskiej, zaraz podniosą krzyk, że należy mnie wraz z takim przekonaniem potępić. […]I jakkolwiek wiem, że celem myśli uczonego,(…) jest szukanie we wszystkim prawdy, mimo to jestem zdania, że poglądów zgoła różnych od uznanej prawości należy się wystrzegać. […] Ale po długim zwlekaniu, a nawet oporze, odwiedli mnie od tego moi przyjaciele […]. Twierdzili przy tym, że im bardziej niedorzeczna wydaje się teraz przeważnej części uczonych ta moja nauka o ruchu Ziemi, tym więcej wzbudzi podziwu i uznania wtedy, gdy przez wydanie niniejszego dzieła zobaczą, jak mroki niedorzeczności zostaną rozproszone jasnością oczywistych dowodów. […]Być może znajdą się tacy, co lubią bredzić i mimo zupełnej nieznajomości nauk matematycznych roszczą sobie przecież prawo do wypowiadania o nich sądu na podstawie jakiegoś miejsca w Piśmie Świętym, tłumaczonego źle i wykrętnie odpowiednio do ich zamierzeń, ośmielą się potępiać i prześladować moją teorię. […]Dzieła matematyczne pisane są dla matematyków, którzy, o ile się nie mylę, dostrzegają, że te moje trudy przyniosą pewną korzyść przecież Kościołowi powszechnemu […].
7. Paweł Jasienica Polska Jagiellonów, Warszawa 1979, s. 338-339:
Mikołaj Kopernik, urodzony w Toruniu w roku 1473, studiował kolejno w Krakowie, Bolonii, Padwie i Ferrarze. Sprzeczność w powszechnie dawniej uznawanym systemie geocentrycznym Ptolemeusza dostrzegł nie później niż w roku 1495. Było to w Krakowie. Pomysł nowej, heliocentrycznej teorii przyszedł pewnie w Rzymie, w roku 1500 czy 1501. Poglądów swych popularyzować nie lubił, zwierzał się tylko gronu najbliższych przyjaciół, osobom stojącym wysoko pod względem umysłowym (życiowe, codzienne dobro ogółu wcale nie było mu obojętne: wszechstronnie utalentowany, zajmował się nie tylko reformą pieniądza, lecz również kierował budową wodociągów we Fromborku i podobno w Kwidzynie. Głuche wieści o nowej teorii rozchodziły się jednak po całej Europie jeszcze przed wydaniem książki (O obrotach sfer niebieskich przypis Beata Buchwald), wszędzie budząc takie samo echo. W Elblągu jakiś trefniś wyśmiewał je podczas jarmarku, Norymberga kazała wybić specjalną monetę, wyszydzającą uczonego, a Luter grzmiał: < Ten błazen chce wywrócić całą sztukę astronomii> >.”
8. H. Samsonowicz, J. Tazbir Tysiącletnie dzieje, Wrocław 2000, s. 133-134 (fragment dotyczący rozwoju j. polskiego i drukarstwa):
Język ojczysty (…) doskonalił się pod piórem Mikołaja Reja, aby osiągnąć szczyty perfekcji w utworach Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa- Sarzyńskiego. Niemałą rolę odegrali również sami drukarze, których warsztaty powstawały głównie w Krakowie (Ungler, Wietor, Szarffenbergowie), a także wszędzie tam, gdzie powoływał je do życia mecenat mieszczański ( Prusy Królewskie) oraz hojna protekcja magnacka i szlachecka (Brześć Litewski (…). Już w początkach wieku XVI ukazała się pierwsza polska książka (…) Raj duszy Biernata z Lublina
9. H. Samsonowicz, J. Tazbir Tysiącletnie dzieje, Wrocław 2000, s.139: Tematem godnym wielkiej literatury stały się natomiast osobiste przeżycia ludzkie. Kochanowski opisywał w Trenach ból ojca po zgonie ukochanej córki. Rej sławił uroki życia ziemianina domatora. […]. Innym charakterystycznym rysem kultury polskiego odrodzenia był jej ścisły związek z ówczesnym życiem politycznym, potrzebami państwa oraz postulatami jego reformy. Refleksje tych spraw znajdziemy nie tylko w publicystyce polemicznej, tworzonej na potrzeby chwili, ale i w literaturze pięknej: Krótkiej rozprawie Mikołaja Reja czy Odprawie posłów greckich Jana Kochanowskiego, będącego pierwszym polskim dramatem politycznym.
10. Tadeusz Mosiek, Historia. Od wielkich odkryć geograficznych do I wojny światowej. Ćwiczenia ze źródłami, Poznań 2004 Beata Buchwald
Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję lecz jedynie dla całości granic, odzyskania samowładności narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi panie Boże dopomóż i niewinna męka Syna Jego.
11. Konstytucja 3 maja (fragmenty)
(…) Ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą- egzystencję polityczną, niepodległość [zewnętrzną] i wolność wewnętrzną narodu (…) niniejszą konstytucję uchwalamy. (…) Miasta wszystkie królewskie w krajach Rzeczypospolitej za wolne uznajemy. Obywatelów takowych miast, jako ludzi [wolnych], ziemię w miastach przez nich osiadłą, ich domy, wsie i terytoria gdzie jakie do których miast teraz prawnie należą, własnością ich dziedziczną być przyznajemy. (…) Lud rolniczy, spod którego rzeki płynie najobfitsze bogactw krajowych źródło, (…) pod opiekę prawa i rządu krajowego przyjmujemy (…). Wszelka władza w społeczności ludzkiej swój początek bierze z woli narodu, aby więc całość państwa, wolność obywatelska i porządek społeczności w równej wadze na zawsze zostały trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny, i z woli prawa niniejszego na zawsze składać będą, to jest władza prawodawcza w stanach zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i straży [praw] i władza sądownicza w jurysdykcjach. (…) Sejm, czyli stany zgromadzone, na dwie izby dzielić się będą: na izbę poselską i na izbę senatorską pod prezydencją króla.(…) Wszystko i wszędzie większością głosów udecydowane być powinno, przeto liberum veto, konfederacje (..) jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne, rząd obalające społeczność niszczące na zawsze znosimy. (…) Doznane klęski bezkrólewiów,(…) powinność ubezpieczenia losu każdego mieszkańca ziemi polskiej i zamknięcia na zawsze drogi wpływom mocarstw zagranicznych, (…) potrzeba odwrócenia od ambicji tronu obcych i możnych Polaków (…) wskazały roztropności naszej oddanie tronu polskiego prawem następstwa. (…) Dynastia przyszłych królów polskich zacznie się na osobie Fryderyka Augusta.(..) Władza sadownicza nie może być wykonana ani przez władzę prawodawczą ani przez króla lecz przez magistratury na ten koniec ustanowione i wybierane. (…)
Muzyka
12. Kaczmarski Jacek, Rejtan czyli raport ambasadora, https://www.youtube.com/watch?v=pe6mqxaclyI
POLECAMY!
http://dziejecywilizacjiwpolsce.cba.pl/zloty_wiek_literatury.html
– Polska Dynastii Jagiellonów:
Królowie Polski wywodzący się z dynastii Jagiellonów.
https://bliskopolski.pl/ludzie/dynastia-jagiellonow/
– mapa – Polska za panowania Jagiellonów w XVI wieku
– Film: Złoty wiek Polski. Dokument historyczny – historya.pl (cały film lub wybór fragmentów filmu przez nauczyciela)
Historia Polski nazywa wiek XVI złotym wiekiem dziejów Rzeczpospolitej. W połowie tego wieku państwo polsko-litewskie obejmowało 990 tys. km² powierzchni i ok. 11 milionów mieszkańców, będąc jednym z największych (obok Rosji i Turcji) państw Europy, potęgą polityczną, militarną i ekonomiczną, dostawcą drewna i produktów rolnych do zachodniej Europy. Transport towarów odbywał się Wisłą, eksportowane były przez Gdańsk, a dostarczały je rozrastające się folwarki pańszczyźniane. Rozwijało się także rzemiosło i handel, wzrastała liczba i wielkość miast.Za panowania Zygmunta I Starego dotarły również do Rzeczypospolitej reformatorskie nauki Marcina Lutra i Jana Kalwina z zachodniej Europy. Już w latach dwudziestych luteranizm przyjęty został we Wrocławiu i Gdańsku, a kalwinizm stał się od połowy XVI w. popularny w kręgach szlachty w Małopolsce i na Litwie. Jednym z odłamów tego wyznania był arianizm Wyznawców zwano braćmi polskimi. Ich głównym ośrodkiem religijnym i społecznym do 1638 r. było miasto Raków na Kielecczyźnie, gdzie posiadali drukarnie, gimnazjum i kilka zborów. Natomiast za Zygmunta II Augusta zawitała do Korony także kontrreformacja. Jej realizatorami stały się przede wszystkim nowo powstałe zakony jezuitów i zakładane przez nich liczne szkoły średnie (kolegia jezuickie), nawracające arian z powrotem na katolicyzm.
https://gloria.tv/video/Xhwcvmjc1EKC6pWy1natUaFcH
https://opracowania.pl/opracowania/historia/o-naprawe-rzeczypospolitej,oid,883
– król Stanisław August Poniatowski
„Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa” to szlacheckie przysłowie opiewające beztroskę i dobrobyt czasów, gdy w Rzeczypospolitej panowali królowie z saskiej dynastii Wettynów (1697–1763). Występuje w licznych postaciach: „Za króla Sasa było chleba do pasa”, „… było chleba i miasa” lub też „… łyżką była kiełbasa”.
– Konstytucja 3 Maja 1791r.
https://www.polskatradycja.pl/historia-polski/wydarzenia/konstytucja-3-maja.html
– Jan Matejko “Konstytucja 3 maja 1791 roku” | Animacja
Jan Matejko “Konstytucja 3 maja 1791 roku” – animacja przygotowana na wystawę “Duma Rzeczypospolitej” w Galerii Kordegarda w Warszawie, która została zorganizowana 3 maja 2012 roku.